Nou ken ik, niet geheel toevallig, maar dat heeft meer met zijn kwaliteiten dan met de mijne te maken, zowel Jos als zijn schilderijen. En ik ken ook een aantal mensen dat dol is op zijn werk, zijn avontuur, zijn onderzoek, zijn vasthouden aan risico’s. En zijn (relatieve) neiging om zaken, ook in de kunst, te relativeren. Eerst maar eens kijken wat de goede man eigenlijk uitspookt:
Dit is een schilderij uit 2006 van 100 x 100 cm, éen van de standaardmaten van Van Merendonk, naast 200 x 200 en 60 x 60 cm. Zijn werken hebben als titel een samengesteld nummer dat verwijst naar jaar van ontstaan, formaat, gebruikte soort verf en de positie in de volgorde van ontstaan.
De compositie hierboven zou voor de argeloze kijker nogal willekeurig kunnen schijnen, maar zij representeert in verf de “basistekening” waarmee Van Merendonk elk schilderij aanvangt in potlood om pas daarna de kwast ter hand te nemen. Onderstaand schilderij laat, als voorbeeld, zien dat dat startpunt een vaak zeer losse leidraad blijkt te zijn:
Meteen duidelijk is dat het belangrijkste deel van het beeld (van 60 x 60 cm) met verf gespoten is. Daarnaast maakt Van Merendonk hier gebruik van verticalen, als lijn en als een hangende slinger. Componenten die in de basistekening elk slechts éen keer voorkomen.
In een reeks schilderijen uit 2005, waarvan hieronder een voorbeeld van 100 x 100 cm, is, voor ons als beschouwers, elk houvast aan de begincompositie geheel zoek geraakt. Het leek Van Merendonk wel een aardig idee om eens met een verfroller aan de slag te gaan, want dat was er tot dan toe nooit van gekomen. En elke uitdaging moet met open vizier tegemoet getreden worden.
Zo’n roller heeft natuurlijk tamelijk rigide eigenschappen ten opzichte van de kwast of de spuitbus, wat me indertijd verleidde tot de opmerking dat het nu niet veel gekker meer kon worden, waar de kunstenaar zelf gelukkig hartelijk en bijna instemmend om moest lachen. In dit schilderij zijn trouwens ook, voor zover niet overschilderd, de potloodlijnen van de tekening duidelijk waarneembaar.
En dan hieronder een laatste voorbeeld (van 200 x 200 cm) waarin je zou kunnen spreken van een lyrische uitwerking die, als het ware, aangestuurd is door geselecteerde elementen van de basistekening:
Ik heb hier gekozen voor een paar werken uit het midden van het eerste decennium van onze fijne eeuw, maar kijk ook eens op de web-site van Jos van Merendonk. Die wordt regelmatig verfrist (al mis ik altijd een archief, maar daar zal Jos beslist een reden voor hebben) en bevat ook een paar fraaie teksten uit binnen- en buitenland (en zelfs een video) over een aantal beweegredenen die tot een dergelijk oeuvre kunnen leiden.
P. S.
Oplettende kijkertjes thuis is het misschien opgevallen dat ik bij mijn selectie steeds “gegaan ben” voor groene schilderijen. Daar zit iets in, ware het niet dat Van Merendonk sinds midden jaren ’80 alleen maar groene schilderijen maakt, gebruik makend van het zogenaamde chroomoxide-groen. Maar ik vind het “monochrome aspect” eigenlijk verwaarloosbaar. Net als met de basistekening vermijdt hij hiermee het ellendige horror vacui dat menige kunstenaar kwelt. Terwijl hij vanaf het eerste begin steeds meerdere keuzes heeft geëlimineerd, resulteert die eliminatie in een kleurrijk, vrij en vindingrijk levenswerk (waaraan trouwens nog volop geklust wordt).
Hans Gieles 